To stosunkowo nowa instytucja w polskim prawie spadkowym (odpowiednie przepisy weszły w życie 23.10.2011r.). Jej celem jest zaopatrzenie testatora w bardzo precyzyjne narzędzie umożliwiające dysponowanie majątkiem. We wcześniejszym stanie prawnym wskazanie w testamencie, że konkretny przedmiot ma przypaść po śmierci testatora określonej osobie stanowił jedynie podstawę do przyjęcia, że wartość tego przedmiotu powinna być brana pod uwagę przy ustalaniu wielkości udziałów spadkowych. Brak odpowiedniego rozwiązania powodował poważne problemy w szczególności w sytuacji dziedziczenia przedsiębiorstwa czy gospodarstwa rolnego, ponieważ długotrwały spór między spadkobiercami mógł doprowadzić do upadku nawet dobrze prosperujący podmiot.
W wielkim skrócie należy stwierdzić, że zapis windykacyjny umożliwia rozporządzenie konkretnym składnikiem na rzecz wybranej osoby, ze skutkiem w chwili śmierci. W takiej sytuacji spór między spadkobiercami przenosi się ze sfery podziału przedmiotów wchodzących w skład spadku na etap rozliczeń. Oczywiście zapis windykacyjny może prowadzić do naruszenia uprawnień do zachowku przysługujących innym spadkobiercom, ale z pewnością może być skutecznym narzędziem ochrony całokształtu bardziej złożonych mas majątkowych.